چهارطاقی سنگی بازه هوره از جاهای دیدنی مشهد به شمار می‌رود و در قسمت جنوبی روستای رباط سفید، در فاصله حدودا ۷۰ کیلومتری مشهد در استان خراسان رضوی قرار دارد. (مشاهده روی نقشه)

چهارطاقی بازه هوره

معرفی چهارطاقی بازه هوره
چهارطاقی بازه هوره در کنار راه قدیمی مشهد به تربت حیدریه است. چون در گذشته کاروان‌های فعال در مسیر جنوب خراسان، سیستان و بلوچستان و کرمان از تنگه مجاور این بنا عبور می‌کردند. در مورد این بنا نظرات بسیار بسیاری داده شده است. برخی بر این عقیده‌اند که بنا ویژگی‌های دوره پارتیان را دارد. هرتسفلد بر این عقیده است که این سازه از بناهای ساسانی به حساب می‌آید، ویژگی‌های معماری ساسانیان را دارد و قدیمی‌ترین چهارطاقی است که در ایران ساخته شده است. پروفسور آرتور پوپ این بنا را کهن‌ترین گنبد جهان می‌داند.

بنای سنگی بازه هوره، با شماره ۳۹ در سال ۱۳۱۰ شمسی ثبت آثار ملی خراسان شد. تاریخ ثبت بنا و شماره ثبت آن نشان می‌دهد این چهارطاقی خاص، از اولین آثار باستانی ایران و اولین اثر تاریخی استان خراسان به شمار می‌آید که به ثبت ملی رسیده است.

چهارطاقی بازه هوره

کاربری چهارطاقی بازه هوره
در مورد کارکرد چهارطاقی سنگی بازه هوره، نظرات باستان‌شناسان و محققان متفاوت است. اولین نظریه‌ در مورد چهارطاقی بدین صورت است که چهارطاقی سنگی آتشکده‌ای بوده است و در زمان ساسانیان از آن استفاده می‌شد. اما چون در تحقیقات باستان‌شناسی هیچ‌گونه نشانه‌ای مثل آتشدان، پایه مجمر یا جایی که در بنا مخصوص آتش باشد دیده نشد، محققان نتوانستند به‌طور قطع در این زمینه اظهار نظر کنند. نظریه دیگر نشان‌دهنده تالار بودن بنا بود. باقی مانده‌های بنا در اطراف چهارطاقی نشانگر این است که چهارطاقی بخشی از یک مجموعه بنا بوده است و ورودی‌های چهارطاقی به قسمت‌های مختلف مجموعه بنا مرتبط بوده‌اند. بر این اساس برخی باستان‌شناسان احتمال دادند که چهارطاقی بخش از مجموعه‌ای تالارمانند بوده است. در نزدیکی چهارطاقی، ویرانه‌هایی از قلعه‌های تاریخی نیز دیده می‌شود که در آن مکان با نام‌های قلعه دختر و پسر شناخته می‌شوند.

بازه هوره

برخی محققان نیز احتمال کاربری چهارطاقی در مباحث نجومی را بر اساس مکانی داده‌اند که بنا در آن ساخته شده است. همچنین قرارگیری بنا بر سر راه جاده‌ای که در روزگار باستان اهمیت بسیار داشت، برخی را بر آن داشته است بنا را سازه‌ای برای نگهبانی جاده یا پاسگاه، در نظر بگیرند. از مکان اطراف بنای بازه‌هوره، سفال‌های بسیاری نیز به دست آمده است که سابقه آن‌ها به دوره ساسانیان می‌رسد. به نظر می‌رسد این بنا در دوره ساسانی کارکرد قابل توجهی داشت و از بناهایی با نقش پررنگ در حاکمیت آن زمان محسوب می‌شد. دوام این چهارطاقی با سابقه باستانی بسیار تا به امروز قابل‌توجه است؛ در حالی که بنا دارای زیرسازی خاصی نیست و روی شالوده رسی، پابرجا مانده است. این در صورتی است که بنا در حدود ۱۷۰۰ سال سابقه دارد. برخی محققان بر این عقیده‌ هستند که به احتمال بسیار، بنا قبل از اینکه چهارطاقی روی آن ساخته شود، زیرسازی داشته است.